نوازندگان موسیقی ایران-تار

اساتید نوازنده تار

آقا میرزاعبدالله

آقا علی اکبر فراهانی یکی از نوازندگان بی رقیب دوران قاجار بود که مشهور است " تار " را بسیار نیکو می نواخت و نغمات زیبا و دلپذیری ساخت که عارف در دیوان خود از آن یاد کرده ولی متاسفانه آهنگی در دسترس نیست که از آن بهره گرفته شود ، آقا علی اکبر زیاد عمر نکرد و جوان بود که دارفانی را وداع گفت شادروان علی اکبر فراهانی از خود سه پسر به جای گذارد به نامهای : میرزا حسن که تحت تعلیمات پدرش نواختن تار و سه تار را به خوبی آموخت و با مهارت می نواخت فرزندان دیگر آقا علی اکبر ، آقا میرزا عبدالله و آقا حسینقلی بودند که مورد بحث در اینجا آقا میرزا عبدالله می باشد . وی که در حدود 1222 شمسی متولد شده بود ؛ اصول اولیه موسیقی را نزد برادر بزرگ خود میرزا حسن فرا می گیرد و سپس از مکتب ناپدریش آقا غلامحسین که گفته اند مردی حسود و خسیس بود ، با رنج و سختی فراوان بهره می گیرد . آقا میرزا عبدالله ، همانطور که در پیشگفتار آمد ، دستگاههای موسیقی ملی ایران را مورد تجدید نظر قرار داد و با ادغام بعضی از آنها در هم ، هفت دستگاه مفصل و مستقل را پدید آورد و در اختیار همگان قرار داد و شاگردان بزرگی تربیت کرد که علاوه بر فرزندانش ، باید از سید حسن خلیفه ، میرزا مهدی خان صلحی و مهدیقلی هدایت ، میرزا نصیر فرصت شیرازی ، اسماعیل قهرمانی ، سید علیمحمد خان مستوفی و سید مهدی دبیری ، حسین خان هنگ آفرین ، حاج آقا محمد مجرد ایرانی و ابوالحسن صبا نام برد . بعدها توسط همین شاگردان مثل : میرزا نصیر فرصت شیرازی ، مهدیقلی هدایت ردیف های استاد نت نویسی شد که مدت هفت سال طول کشید .

عـلی اکـبر شهـنازی

علی اکـبر شهـنازی، آخرین بازمانده خلف از خاندان هـنر میرزا عـلی اکـبر خان فراهانی بود. علی اکبر در سال 1276 خورشیدی در خانواده ای هـنری به دنـیا آمد و به دلیل تـقارن روز تـولـدش با عـید قربان کـلمه حاجی پـیـوست نامش گردید و بعـدهـا به هـمین نام نیز شهـرت پـیـدا کـرد. پـدرش مـیـرزا حسیـنـقـلی، نـوازنده صاحب نام دوران قاجار بود و عـمویش میرزا عـبدالله از استادان برجسته موسیقی بشمار می رفت. هـفت سال داشت که به مدرسه سن لویی رفت؛ هـنوز کتاب اول را تـمام نکرده بود که عشق به موسیقی وادارش کرد تا پای ساز پـدر نـشیند و روزی یک درس از او بگـیرد. آقا میرزا حسینـقـلی وقـتی به علی اکـبر درس میداد مثـل اینکه زندگـیش را در آهـنگ هـا خلاصه می کرد، شوریده می شد و پـنجه اش تـنـدتر کار می کرد، آنقـدر با پسرش مشق تار کرد که در دوازده سالگـی بـیشتر شاگـردهای پـدر را درس می داد.شهـنازی در سال 1290 به امر پدر اولین صفحه موسیقی خود را همراه استاد به نام آواز آن دوره، جناب دماوندی، در بـیات ترک و افشاری ضبط کرد. قدرت نوازندگی علی اکـبر چهارده ساله در این صفحه آنچنان است که تـشخـیص نوازندگی او از پـدرش در واقع غـیر ممکن است.اما پس از مدتی زندگیش دستخوش جور و ظلم طبـیعت شد؛

میرزا آقا حسینقـلی درسال 1294 از دنیا رفت و او که از 15 سالگی خودش یک باره معـلم شده بود، در این هـنگام که 18 ساله بود وظیفه سنگـین آموزش شاگـردان پـدر را به تـنهایی بر دوش گـرفت و عـده ای شاگرد پـروانه وار گـرد او حلقه زدند. عـلی اکـبر خان چهار مدرسه عـوض کرد تا سرانجام دیـپـلم خود را گـرفت و مرد کار شد. در اردیـبهشت سال 1301، اولین کـنسرت خود را در گراند هـتـل تهـران اجرا کرد. در سال های دهـه 1300 حاج علی اکـبر خان معروفـترین نوازنده تار بود که نامش در محافل هـنری به احترام برده می شد. در این ایام صفحات زیادی به همراه آواز خوانـنده بلند مرتبه موسیقی ایران، اقبال السلطان و دیگـر خوانـندگـان موسیقی ایران چون حسینعـلی خان نکیسا، رضا قـلی ظلی و ... اجرا و ضبط کرد؛ که هـر کدام از آثار فاخر و پـر اهـمیت موسیقی کـلاسیک ایرانی به شمار می آیـند. روند تـجـدد طلبی دوران رضا شاه و گـسترش انواع موسیقی غـیر ایرانی و غربی و نیز تاثـیر هـنرستان های موسیقی به شیوه غـربی موجب جمع شدن استادان موسیقی کلاسیک از گـردونه آموزش رسمی موسیقی کشور شد. به هـمین دلیل در سال 1308 شهـنازی به منظور حفظ و انـتـقال درست شیوه درست موسیقی ایرانی و نیز تعـلیم شاگـردان علاقـمند، دست به تاًسیس مکـتب شهـنازی زد و تا سال 1351 در هـمین مکـتب به تعـلیم شاگـردان بسیاری هـمت کرد.شهـنازی از اولیل دهـهً 1300 شروع به ساخـتن آهـنگ و قطعـات مخـتـلف ضربی کرد و چون ساخته های خود را به شاگـردانش می آموخت، نغـماتـش انـتـشار یافت؛ که بهـترین آنهـا پـیش درآمدهای او می باشد. در میان آنهـا پـیش درآمد شور به وزن 2.4 در شور " لا " معـروفـتر است و پـیش درآمد سه گاه که آن هـم دو ضربی است بسیار زیـباست. حاج عـلی اکبر در تمام دستگاه هـا پـیش درآمد و رنگ دارد که اکثر آنها زیـبا و دلنـشین است و غـالب پـیش درآمدهـای ابداعـی او به وزن دو ضـربی است. هـمچنین تصنیـف های خوبی ساخت که از جمله بهـترین آنهـا آهـنگی در چهـارگـاه است که اشعـار آن را وحید دستجردی سروده است. نواخت مضراب های پـرقدرت، پـرکار، شفاف و بلورین و در عـین حال پـیـچـیده در کنار حس زیـباشناسی قوی موسیقی دستگاهی ایران، ابداع تکـنیک هایی جدید در تار نوازی مـبتـنی بر اصول صحـیح موسـیـقی ایرانی، استـفاده زیاد از امکانات ساز تار، پرش های ممتـد از بالا دسته ساز به پائـین دسته ساز و برعکس، و ایجاد صداهای متـنوع در ساز از ویژگی های نوازندگی شهـنازی به شمار می آید که موجب می شود در سازش، نشاط عـمیقی، حرکت مدام، امید گـسترده و روحیه خروش موج بزنـند هـمه اینها بی گـمان نشان از مهـارت و تسلط او به دقایق موسیقی ایرانی داشت که مورد استـفاده و تـقـلید بـسیاری از نوازندگـان هـمدوره وی و نیز آینده قرار گرفت. ضربی های تکـنیکی شهـنازی نیز بهـترین الگـو برای تارنوازان امروزی به منظور وقوف به ظرایف و دقایق موسیقی ایرانی به شمار می آید.در سال 1355 به دعـوت وزارت فرهـنگ و هـنر یک دوره ردیف های عالی موسیقی ایرانی را که از ابتکارات خودش به شمار می آمد ضبط کرد. شهـنازی در آموزش هـنرجویان ابـتدا ردیف های مقـدماتی، که در واقع ردیف های موسیقی ایرانی به روایت پـدرش میرزا آقا حسینـقـلی بود را آموزش می داد و سپس ردیف های دوره عالی را با شاگـردان کار می کرد. ردیف های دوره عالی او که در سن هـشتاد سالگی نواخته به خوبی ویژگیـهای تکـنیکی و هـنری نوازندگی این استاد فرهـیخـته موسیقی ایران را نشان می دهـد. از شاگردان مشهـور شهـنازی که در نوازندگی صاحب نام شدند می توان به این افراد اشاره کرد: محـمد رضا لطفی، داریوش طلایی، حسین علیزاده، داریوش پـیرنیاکان، مجید درخشانی، حبـیب الله صالحی، زید الله طلوعی، هـوشنگ ظریف و رضا وهـدانی.استاد شهـنازی که در روز بـین ده تا چهارده ساعـت به آموزش و تـدریس موسیقی مشغـول بود معـتـقد بود، موسیقی ایران هـیچـوقت از بـین نمی رود و تاًکـید داشت که نوازندگـان باید نزد استادان موسیقی تمام دستگاهـای موسیقی ایرنی را یاد بگـیرند. هـمچـنین به نظر او موسیقی ایران به دلیل غـنای بـسیار آن هـیچ هـمانندی در دنیا ندارد و هـیچ موسیقی نمی تـواند جایگـزین آن شود. در سال 1359 استاد شهـنازی کلاس های خود را تعـطیل و به آبسرد دماوند نـقل مکان کرد. ولی سال های پایانی عمرش هـمچنان به تـدریس خصوصی به عـلاقـمندان موسیقی ایران ادامه می داد. استاد حاج عـلی اکـبر خان شهـنازی، فرزند خـلف میرزا آقا حسینـقـلی نوازنده چیره دست و بی بدیل تار در اسفـند سال 1364 در سن 87 سالگی پس از عـمری کار و تـلاش مدام و پـر ثـمر در عـرصه هـنر و فرهـنگ ایران روی در نقاب خاک کـشید و با مرگ وی یکی از فـخـر آفـریـنان موسیقی ایرانی از جـهـان رخـت بـر بـسـت.

کلنل علینقی وزیری

کلنل وزیری فرزند موسی ،افسر قزاق ، در نهم مهر ماه سال 1265 خورشیدی درتهران چشم به جهان گشود در پانزده سالگی نزد دایی خود حسینعلی خان ، به فرا گرفتن تار پرداخت و به توصیه او ، نواختن ویولون را هم آغاز کرد .و مدتی هم نزد درویش خان به تعلیم گرفتن تار مشغول شد و از شاگردان ممتاز آقا حسینقلی و درویش خان گشت . وزیری پس از چندی نزد یاور آقا خان یا یاور آقا خان که سرپرست موزیک نظام بود مقامات موسیقی و " نت " خوانی را یاد گرفت و همین آشنایی با " نت " بود که او رابرای شناخت موسیقی اروپایی روانه دیار فرنگ کرد و مدت سه سال در پاریس و دو سال در آلمان ، " علم هماهنگی " یا " هارمونی " و اصول دیگر موسیقی غرب و خط " نت " را آموخت و با این نوشته ها و اندوخته های گرانبها به وطنش ایران بازگشت و برای روشن کردن چراغ خاموش و از کار افتاده موسیقی ایران ، با عزم و اراده راسخ و همتی مردانه قد علم کرد و نه تنها به موسیقی مرده و از میان رفته ایران جان داد ، بلکه تا آنجا که از قدرت یک فرد عادی خارج است آن را پرورش داد و بزرگ کرد و بهمین جهت تمام موسیقیدانان ایران متفق القولند که استاد علینقی خان وزیری را باید پدر موسیقی جدید ایرانی دانست که گذشته از حقوق پدری ، " حق حیات " هم به گردن فرزند خود دارد زیرا نه تنها آن را تقریبا از " عدم " به وجود آورده بلکه به روح مرده و از کار افتاده آن نیز نیرو و نشاط تازه یی بخشیده است . استاد وزیری اولین پایه گذار موسیقی جدید ایران بعد از انقلاب مشروطیت بود که ردیفهای : آقا میرزا عبدالله و آقا حسینقلی را نوشت و برای اولین بار تعلیم صحیح ویولون را به عهده گرفت و به شاگردان آموخت که نواختن ویولون از کمانچه جدا می باشد .
علینقی شاگردانی را تربیت کرد که هر یک از آنهادر موسیقی ایران از اساتید فن گشتند که از میان آنها می توان : ابوالحسن صبا ، روح الله خالقی ، موسی معروفی ، جواد معروفی ، حسین ملاح و فروتن راد نام برد .

استاد وزیری در ساختن و پرداختن مارش های ملی و میهنی زحمات فراوانی کشید و قطعاتی مانند : " خاک ایران " ، " ای وطن " ، " مارش ظفر " را ساخت و بعد از عارف نخستین کسی بود که موسیقی ایران را از انزوا بیرون آورد و در دسترس عامه بطور علمی قرار داد . زنده یاد کلنل وزیری ، برای شناساندن موسیقی اصیل و سنتی ، کشور چه در داخل ایران و چه در خارج آن فعال و کوشا بود به طوری که علاوه بر کنسرت های متعددی که در سراسر کشور بر پا می کرد از هر فرصتی جهت شناسایی موسیقی ملی ایران استفاده می برد و زمانی که شادروان بدیع زاده ، جهت پر کردن صفحه و کارهای مربوط به موسیقی عازم هندوستان گردیده بود ، طی نامه یی که در ذیل آمده از وی خواسته که ببیند به چه وسائلی می توان در آن کشور موسیقی اصیل ایران را شناساند و کنسرت هایی بر پا کرد ؛ مقدمات آن را وی فراهم آورد .

آثار:
1- آثار بی آواز : به سوی تخت ، مارش ظفر ، مارش ایران ، مارش اصفهان ، بند باز ، دخترک ژولیده ،

حاضر باش ، ژیمناستیک موزیکال ، دزدی بوسه ، رقص دختر من و تنها اثر سنفنیک موسوم به سنفونی شوم و آخرین اثر ایشان به نام " سنفونی نفت " . 2- موسیقی با آواز : این بخش تشکیل می شود از سرودها و ترانه

ها مانند : سرودهای پاینده ایران ، سرود مهر ایران و آهنگهایی که روی شعر شاعران متقدم نهاده است ، مانند : خریدار تو ، شکایت نی ، نیمشب ، و غیره . 3- اپرت ها ، مانند : اپرت دایی کچل ، اپرت گلرخ ، اپرت شوهر بدگمان و غیره . 4- نمایشنامه ها ، مانند : خانم خوابند و نمایشنامه تشک پر غو .

فرهنگ شریف

به سال 1312 در شهر همیشه سبز و خرم آمل ، دیده به جهان گشود . دوساله بود که با پدر و مادرش به تهران آمد . از همان دوران کودکی به موسیقی گرایش زیادی داشت به طوری که وقتی پدرش یکبار با تار قطعاتی را می زد ، او به ذهن می سپرد و همان قطعات را می نواخت و همیشه دور از چشم پدر به ساز او دستبرد می زد یک روز که پدرش در منزل نبود و او قطعاتی را می نواخت پدرش وارد شد و وقتی ذوق و استعداد او را مشاهده کرد ، وی را تشویق کرد و به کلاس استاد علی اکبر خان شهنازی برد و او در آنجا تحت تعلیم استاد قرار گرفت و ردیفهای موسیقی ایرانی را به خوبی فرا گرفت و چون عبدالحسین شهنازی برادر استاد علی اکبر شهنازی که او نیز پنجه یی شیرین داشت و در نواختن تار از پدر خود آقا حسینقلی بهره ها برده بود با پدر او دوستی داشت و به منزل آنها آمد و شد می کرد ، لذا او فرصت را غنیمت شمرده و از محضر عبدالحسین خان هم کسب فیض میکرد به طوری که خود فرهنگ شریف معتقد است تحت تاثیر ساز عبدالحسین خان است و از سبک او الهام گرفته است . فرهنگ شریف ، اولین بار که در رادیو برنامه اجرا کرد ، محصل سال سوم دبیرستان دارالفنون بود و مدت یک ربع ساعت سلو اجرا می کرد ؛ آن موقع فرستنده رادیو در جاده قدیم شمیران بود و ممتحنین آن استاد صبا و استاد محجوبی بودند .
فرهنگ شریف ، در کنسرتی که استاد مهدی خالدی هم در جمع مدعوین بود ، پس از پایان کنسرت ، توسط ایشان به رادیو دعوت می شود و با آن همکاری می کند و هنرمندانی نظیر : اکبر گلپایگانی و محمود محمودی خوانساری اولین بار با فرهنگ شریف همکاریشان را در رادیو آغاز می کنند .فرهنگ شریف یکی از تکنوازان به نام برنامه " گلها " بود و پنجه یی شیرین و سحر آمیز دارد . تاکنون چند آهنگ ساخته که از میان آنها بیشتر به " گل گریه " علاقمند است که با صدای اکبر گلپایگانی است .

محمدرضا لطفی : نوازنده (موسیقی سنتی و مقامی)

( 1325- گرگان) نوازنده تار و سه تار ، نواساز و مدرس ، محقق و مولف به تشویق برادر بزرگ خود آموزش تار را آغاز نمود و در سال 1342 استعداد خود را در این زمینه با کسب جایزه نحست درجشنواره موسیقیدانان جوان نشان داد.پس از اتمام دوره تحصیل در سال 1343 به تهران آمد و به محضر حبیب الله صالحی و علی اکبر شهنازی راه یافت و در کلاسهای شبانه هنرستان موسیقی با مکتب وزیری و تئوری موسیقی غربی آشنا گردید که حاصل آن همکاری با ارکسترهای هنرستان و صبا بود که زیر نظر حسین دهلوی اداره میگردید.ورود به دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران و آموزش ردیف میرزا عبدالله با نورعلی خان برومند سر آغاز نوینی برای حضور بیشتر در دریای در دریای پر معنای موسیقی قدیم ایران بود که این آموزش تا آخرین دقایق حیات نورعلی خان برومند ادامه یافت. لطفی ردیف آوازی و تصنیف قدیمی را نزد عبدالله دوامی و سه تار را نزد سعید هرمزی آموخت.اوپس از تاسیس مرکز حفظ و اشاعه موسیقی رادیو و تلویزیون ایران با مدیریت فنی برومند در جشن هنر شیراز شرکت کرد که حاصل آن باسازی و احیای مکتب سید حسین طاهرزاده بود. محمدرضا لطفی به مدت سه سال به عنوان مربی آموزشی با کانون پرورش کودکان و نوجوانان و دو سال در مرکز گرد آوری و شناخت موسیقی رادیو و تلویزیون به همکاری پرداخت . او از سال 1353 به همکاری با رادیو ایران و گروه موسیقی دانشگاه تهران مشغول گردید و طی این مدت گروه شیدا را پایه گذاری نمود که حاصل آن بازسازی آثار شیدا ، عارف ، درویش خان ، رکن الدین مختاری و...بود.اوپس از پیروزی انقلاب اسلامی به مدت یکسال و نیم سرپرستی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران را عهده دار بود و در همین سالها به اتفاق حسین علیزاده و سایر همکاران گروه شیدا و عارف ، به تاسیس کانون فرهنگی هنری چاووش همت گماشت که حاصل این فعالیت 9 نوار موسیقی چاووش است. لطفی به دعوت فونداسیون چینی و نیز برای شرکت در یک سمینار راهی ایتالیا گردید و کنسرتهایی را در شهر رم ، فلورانس ، بلدنیا ، بادوا و ... اجرا نمود.او در سال 1364 با مهاجرت به خارج از کشور دور تازه ای از فعالیتهای هنری خود را آغاز نموده است و با تاسیس مراکز فرهنگی و هنری شیدا در کشورهای مختلف و برگزاری کنسرتها و سمینارهای گوناگون ، به شناساندن موسیقی قدیمی ایران مبادرت می ورزد. ازجمله آثار ، فعالیتها و کنسرتهای ایشان میتوان به تصنیف های " بمیرید بمیرید" ، " به یاد عارف " ، "داروک" ، "ناز لیلی"،"کوچه سار شب" ، "کنسرت نوا "(جشن هنر شیراز) ، کنسرت راست پنجگاه ( جشن هنر شیراز) ، کنسرت سه گاه ( کنسرت طوس) ، بازسازی آوازهای قمر ، بازسازی آثارگذشتگان ، به یاد درویش خان ، به یاد طاهر زاده ، موسیقی فیلم حاجی واشنگتن ، چاووش 1 (به یاد عارف) ، چاووش 2 (شب نورد) ، چاووش4 ، چاووش 6 ، چاووش 8 ، چاووش 9 ، آلبوم کتاب و صفحه گرامافون موسیقی آوازی ایران ( ردیف عبدالله دوامی) ، نوارهای ردیف موسیقی ایران ( یادواره برومند) ، چشمه نوش ، رمز عشق ، پرواز عشق ، بسته نگار ، کنسرتهای انفرادی در شهرهای مختلف ایتالیا ، کنسرتهای متعدد در شهرهای لس آنجلس ، ساتیاگو ، سانفرانسیسکو ، شیکاگو، بوستن ، نیویورک و واشنگتن به همراهی حسین علیزاده و حسین عمومی ساخت دهها تصنیف و قطعه ضربی دیگر از جمله تصنیف حصار و پیش درآمد اصفهان ، تعداد زیادی بداهه نوازی در دستگاههای مختلف ، کتابهای " شور مادر دستگاههاست " ( منتشر نشده ) ، کتاب سال شیدا (چهار جلد ) و تعدادی مقاله و... اشاره کرد.