در این پست
در مورد انواع کوک ها برای سه تار می نویسم ، منتها قبل از آن باید اشاره کنم
که شما باید همواره بیاد داشته باشید که :
۱: همیشه نام سیم اول سه تار برای تمام دستگاه ها دو است و تغییر نمی کند.
۲ : سیم اول سه تار ممکن است فرکانس های مختلفی داشته باشد اما ما آن را
همیشه دو فرض می کنیم و بر مبنای آن سیم های دیگر را کوک می کنیم . حالا
ممکن است در واقعیت صدای سیم اول لا ، سی بمل و هر فرکانس دیگری باشد،
اما ما باید آن را دو بخوانیم .
۳ : به طور معمول برای کوک های مختلف همواره سیم دوم سه تار یا سل کوک
می شود یا فا ( یک فاصله چهارم یا پنجم درست پایین رونده )که البته باید در نظر
داشت که بسان سیم اول ممکن است در واقعیت به جای سل ، مثلآ می ،باشد اما
مـا آن را سل می خـوانیم و کاری با نامی که دیاپـازُن نشـان می دهد نداریم ، مگر
آنـکه بخـواهیم بر مـبنای دو ی دیاپازُن سـیم اول را کوک
کنیم ، که سـیم دوم دقیقآ همان سل دیاپازُن کوک خواهد شد .
۴ : سـیم سـوم و سـیم چهـارم سیم هایی هستند که در کوک های مختلف متغیراند.
۵ : گوشه درآمد در هر دستگاه مهمترین گوشه است .
***
دستگاه های هفتگانه موسیقی یعنی " شور ، سه گاه ، چهار گاه ، همایون ،
مـاهور ، نوا و راسـت پنجگاه و همچنین دستگاه های فرعی منشعب شده از
شور ( بیات ترک ، افشاری ، ابوعطا و دشتی ) و همایون ( بیات اصفهان )
هــمـگی با کـوک هــای دو ، سـل ، دو ، دو -- و هـمچنـین دو ، فـا ، دو ، دو
قابل اجرا هستند . اما از آنجا که همواره نوازندگان سه تاردر پی خوش صدا
تـر شـدن ساز خود بوده اند کوک های دیگری هم مورد استفاده قرار گرفت ،
که تابع دستگاه مورد نظر است .
بـه عنوان مثال شما می توانید با کوک دو ، سل ، دو ، دو دستگاه سه گاه را
با شـاهد می کرن بنـوازید .. کـه علائـم سـر کلـید گـوشه درآمد آن می شـود :
سـی بمـل ، می کرن و لا کرن . ( که البته برای اجرای گوشه مخالف سه گاه
نـت سی ، کــرن می شود ) و بقیه هم بکار هستند . در این صـورت نت شاهد
می کرن است..این نت در اجرای درآمد سه گاه از همه مهمتر است و بیشتر
به گوش می رسد، بنا بر این می توانیم مثلآ سیم سوم و چهارم را به جای دو
می کرن کوک کنیم . این کار باعث می شود که هنگام اجرای درآمد سه گاه ،
صـدایی بسـیار زیبـاتر از قبل که دو ، سل ، دو ، دو کوک کرده بودیم ، داشته
باشیم. اما باید در نظر داشته باشیم که با این کوک اگر گوشه مخالف سه گاه
را بزنـیم ، سـاز بد صـدا خواهـد بود .. پس این نکته به ما یاد می دهد که گاهآ
کوک ها ما را در اجرای موسیقی محدود می کنند . پس باید قبل از کوک کردن
تکلیفمان را بدانیم که چه چیزی را می خواهیم اجرا کنیم . در ادامه کوک های
معرفی شده توسط مرحوم استاد احمد عبادی ، نوازنده بزرگ سه تار را برای
دستگاه های مختلف قرار می دهم .
شور "راست کوک" | دو | سل | دو | فا |
شور "راست کوک" | دو | سل | لا | ر |
شور "راست کوک" | دو | سل | سل | فا |
شور "چپ کوک" | دو | سل | فا | ر |
شور "چپ کوک " | دو | سل | ر | ر |
شور | دو | سل | دو | دو |
سه گاه | دو | سل | لا کرن | می بمل |
سه گاه | دو | فا | می بمل | ر کرن |
سه گاه | دو | سل | دو | دو |
سه گاه | دو | فا | سل | می کرن |
سه گاه "چپ کوک" | دو | سل | می کرن | می کرن |
سه گاه "چپ کوک" | دو | سل | دو | می کرن |
سه گاه "چپ کوک" | دو | سل | فا | می کرن |
سه گاه "راست کوک" | دو | فا | لا کرن | دو |
سه گاه "راست کوک" | دو | سل | سی کرن | می کرن |
سه گاه " مخالف" | دو | فا | می کرن | ر کرن |
چهارگاه | دو | سل | دو | دو |
چهارگاه | دو | سل | دو | می کرن |
چهارگاه | دو | سل | ر | ر |
چهارگاه | دو | فا | دو | دو |
چهارگاه | دو | سل | سل | ر |
همایون | دو | سل | ر | ر |
همایون | دو | سل | دو | دو |
همایون | دو | سل | لا کرن | ر |
همایون | دو | فا | سل | دو |
همایون | دو | فا | سل کرن | می بمل |
ماهور | دو | سل | دو | دو |
ماهور | دو | فا | دو | دو |
ماهور | دو | سل | دو | فا |
نوا | دو | سل | دو | دو |
نوا | دو | سل | دو | فا |
نوا | دو | سل | ر | ر |
نوا | دو | فا | دو | دو |
راست پنجگاه | دو | فا | دو | دو |
راست پنجگاه | دو | سل | دو | دو |
راست پنجگاه | دو | سل | ر | ر |
بیات اصفهان | دو | سل | دو | دو |
بیات اصفهان | دو | سل | ر | ر |
بیات اصفهان | دو | فا | فا | دو |
بیات اصفهان | دو | فا | دو | دو |
بیات اصفهان | دو | فا | لا کرن | می کرن |
دشتی راست کوک | دو | سل | ر | ر |
دشتی | دو | فا | لا | ر |
دشتی | دو | فا | سل | دو |
دشتی | دو | سل | سی | می |
دشتی | دو | سل | لا | ر |
دشتی | دو | فا | سل | دو |
ابوعطا | دو | سل | فا | ر |
ابوعطا | دو | فا | می بمل | دو |
ابوعطا | دو | سل | فا | می کرن |
ابوعطا | دو | سل | دو | دو |
بیات ترک | دو | فا | می بمل | می بمل |
بیات ترک | دو | فا | دو | دو |
بیات ترک (زند) | دو | فا | سی بمل | سی بمل |
افشاری | دو | فا | سل | دو |
افشاری | دو | فا | سی بمل | دو |
افشاری | دو | سل | سل | ر |
افشاری | دو | سل | دو | دو |
افشاری | دو | سل | ر | ر |
افشاری | دو | سل | دو | فا |
افشاری | دو | فا | سی بمل | می بمل |
شور (ترکمن) | دو | می | دو | دو |
شور (تاجیکی) | دو | سل | سل | سل |